Co to "retablo"? Co to "ex-voto"?

Frida je namiętnie kolekcjonowała, a jej mąż, Diego Rivera, zwykł je nazywać "jedynym w swoim rodzaju wyrażaniem uczuć Meksykan". O czym mowa? O obrazkach w stylu ex-voto.
W meksykańskich kościołach katolickich, poprzez obrazy tego typu, wierni dziękują Jezusowi, Maryi Dziewicy i różnym świętym i patronom za łaski, które od nich otrzymali. Obrazy w stylu ex-voto są silnie zakorzenione w meksykańskiej tradycji religijnej. Istnieje dowód na to, że hiszpański konkwistador, Hernan Cortes, zamówił wykonanie takiego obrazu, by w ten sposób wyrazić swoją wdzięczność za przeżycie ugryzienia skorpiona.
Obrazy te są generalnie małych rozmiarów. Postać, której dedykowane są słowa podziękowania (z reguły jest to Jezus lub Maryja), często umieszczana jest w rogu obrazu. W jego centrum zaś, najczęściej znajduje się obrazkowa "opowieść o zdarzeniu", za które autor obrazu chce podziękować (np.: przeżycie wypadku samochodowego lub uniknięcie kradzieży mienia). Zarówno tekst opisujący dane zdarzenie, jak i słowa podziękowania, z reguły odnaleźć można w dolnej części obrazu, na namalowanej rozwiniętej wstędze lub rulonie.
Ta odwieczna tradycja miała wpływ na sztukę wielu meksykańskich artystów, takich jak: Diego Rivera, Juan O'Gorman, Roberto Montenegro i Frida Kahlo. Malarstwo tej ostatniej, metaforycznie rzecz ujmując, przesiąknięte jest wpływem wotywnych obrazów, które wraz z mężem kolekcjonowała. Za przykład posłużyć może "Portret mojego ojca" z 1951 r., gdzie w dolnej części obrazu znajdujemy opis charakterystycznych dla Guillermo Kahlo cech, wymalowanych na rozwiniętym rulonie.
Meksykańscy katolicy często płacą ogromne sumy za namalowanie wotywnego obrazu, jeśli nie są w stanie namalować ich sami. Ale na pierwszy rzut oka widać, że obrazy te nie są tworami doświadczonych artystów. Często brak im jasnego przesłania, perspektywy przestrzennej, a postacie w tle nierzadko wydają się "płynąć" w powietrzu. Zdarza się także, że na jednym obrazie spojone są ze sobą dwa różne wydarzenia z dwóch różnych przedziałów czasowych. Przykładem może być kobieta, która, chcąc podziękować świętemu za wyleczenie jej z długotrwałej choroby, maluje na jednym obrazie dwie sceny: jedną, w której leży przykuta do szpitalnego łóżka, a zaraz obok niej drugą, w której, już wyleczona, przekracza próg szpitalnych drzwi.
Niejednokrotnie zdarza się, że malujący wotywne obrazy nie zwracają zupełnie uwagi na poprawność gramatyczną opisywanych zdarzeń, stąd na obrazach w stylu ex-voto pojawia się mnóstwo błędów językowych.

Retablo, z kolei, to obrazek o tematyce stricte religijnej, malowany najczęściej na blasze, choć zdarzają się retablos malowane na płótnie lub drewnianej deseczce. Przed niemalże stu laty, obrazy w stylu retablo można było odnaleźć zarówno w kościołach, jak i w domach zwykłych ludzi, podczas gdy dziś padają one głównie "łupem" bogatych kolekcjonerów i muzeów, jako dzieła sztuki, których ceny dochodzą nawet do kilkuset tysięcy dolarów za sztukę.
Przed rokiem 1800, rozmiary tych obrazów były dużo większe, niż obecnie. W XIX wieku zaczęły się stopniowo zmniejszać i malowane były na zamówienie przez niedoświadczonych artystów.
Tematyka, jak wyżej wspomniałam, miała charakter religijny. Maryję Dziewicę, Jezusa i świętych kopiowano z obrazów kościelnych i sporadycznie sygnowano imieniem i nazwiskiem twórcy kopii.
Tematem pierwszych retablos była najczęściej Mater Dolorosa - Maryja Dziewica opłakująca śmierć swojego syna. Przedstawiano ją głównie jako zdesperowaną kobietę z przebitym sercem. Towarzyszyły jej różnorakie symbole związane z ukrzyżowaniem Chrystusa. Zdarzały się też retablos, na których malowano wizerunki świętych, do których ludzie modlili się o zdrowie, opiekę i różnego rodzaju "przysługi". Jednym z przykładów był Święty Antoni de Padua, do "zadań" którego należało pomaganie rodzicom niezamężnych panienek w znalezieniu odpowiedniego męża. Z kolei Święty Isidro, opiekun rolników troszczyć się miał o dobrą pogodę i ochronę zbiorów przed różnego rodzaju katastrofami. Wizerunki tychże świętych z reguły znajdowały się na ołtarzach kościelnych lub na ścianach domów rolników, którzy się do nich modlili.

Podsumowując: różnica pomiędzy ex-voto a retablo jest dość jasna i wyrazista. Podczas gdy ex-voto składa się z trzech podstawowych części, jakimi są (przypomnę): obrazkowa scena, przedstawiająca jakąś tragedię lub chorą, ewentualnie zranioną osobę; święty, który swoją "interwencją" sprawił, że doszło do cudownego ozdrowienia chorej osoby i odpowiednia inskrypcja zawierająca opis zdarzenia i wyrazy podziękowania, retablo to typowy wizerunek Maryi, Jezusa lub świętego patrona, który jest obiektem próśb i modlitw o zdrowie (ewentualnie wyzdrowienie), dobre zbiory i ochronę przed wszelkiego rodzaju złem.

Frida i Diego posiadali ogromną kolekcję wotywnych obrazów (mówi się o setkach) na ścianach swoich domów. Frida dość często wykorzystywała elementy ex-voto w swoim malarstwie, po to, by stworzyć swój własny styl - "ex-voto (retablo)".

	Opis: Daję nieskończone podziękowania Naszemu Panu Kolumny, który wyleczył mnie z biegunkowej gorączki i publicznym czynię jego dobry uczynek. Victor Landeros Sierra. Leon, Guanajuato 194.
	Opis: W miesiącu grudniu 1925 Juana Hernandez, małżonka pana Bernerdino Ramirez i jego 2 synów zachorowali na biegunkową gorączkę i prawie umarli. On oddał się całym swoim sercem w ręce Naszego Pana Kolumny, który jest czczony w tym sanktuarium i zwrócił mu zdrowie. Z wyrazami wdzięczności dedykuję to wspomnienie wielkiej sławie Jego obrazu w miesiącu grudniu 1925.
	Opis: W hacjendzie Canada de Negros pod jurysdykcją P. del Rincon Gto, Navor Perez była chora na nowotwór, który przetworzył się w pięć krost dnia 5 lipca 1924, ale jej matka M. Josefa Reynoso widząc ją w śmiertelnym niebezpeczeństwie, oddała się w ręce Chrystusa Kolumny, który jest czczony w Jego sanktuarium P. del R. Poczuł on wielką ulgę i jako nagrodę, dedykuje ona to wspomnienie.

	Święty Franciszek z Paoli San Francisco de Paola Meksyk, późny XIX w.
	Święty Chłopiec z Atochy Santo Niño de Atocha Meksyk, późny XIX w.
	Nasza Pani Smutków Nuestra Señora de Dolores Meksyk, późny XIX w.
	Nasza Pani, Schronienie dla grzeszników Nuestra Señora, Refugio de Pecadores Meksyk, późny XIX w.
	Święta Rodzina Sagrada Familia Meksyk, późny XIX w.
	Święty Kajetan San Cayetano Meksyk, późny XIX w.